Jaskinie na Kilianowskiej

               W pobliżu Cergowej znajduje się największe skupisko jaskiń w całych polskich Karpatach fliszowych. Na bardzo małym obszarze o rozmiarach 200 x 300 m zinwentaryzowano aż 54 jaskinie i schroniska podskalne. Przy wszystkich wejściach  znajdują się obecnie namalowane czerwoną farbą symbole inwetaryzacyjne złożone z litery L i numeru porządkowego co bardzo ułatwia ich odnajdywanie.

                 Jaskinie te znajdują się na Kilianowej. Góra ta znajduje się na zachód od Cergowej, a oddziela ją od niej dolina rzeki Jasiołki wraz z drogą Dukla – Barwinek. Tak jak wszystkie jaskinie w tym rejonie powstały w wyniku procesów osuwiskowych. Obszar występowania na Kilianowskiej ogranicza się do dwóch osuwisk, znajdujących się w pobliżu przystanku PKS Lipowica-kamieniołom. Bezpośrednio nad kamieniołomem leży osuwisko południowe, północne  – około 200 m na północ od niego. Większe z nich powstało 13 maja 1957 roku, kiedy przez kilka godzin trwało osuwanie się mas skalno-ziemnych na obszarze ok. 2 ha.

                   Formy jaskiniowe w osuwiskach na Kilanowskiej powstawały etapowo. Niektóre próżnie powstałe w najstarszych osuwiskach (przed eksploatacją kamieniołomu), były przemodelowywane w kolejnych fazach osunięć. Większość jaskiń powstała jednak w najmłodszych i gwałtownych osuwiskach w czasie eksploatacji kamieniołomu w Lipowicy. Jego niewłaściwa lokalizacja spowodowała zachwianie równowagi na zboczu, co było główną przyczyną zejścia tych osuwisk. Rabunkowa eksploatacja piaskowca u podstawy zbocza spowodowała w 1942 r. i 1944 r. odmłodzenia starego osuwiska. Wznowienie eksploatacji kamienia w 1954 r. i zastosowanie materiałów wybuchowych przyczyniło się do powstania szczególnie gwałtownego osuwiska w 1957 r.  Doszło wtedy do zasypania jednego z wyrobisk kamieniołomu i zatarasowania drogi Dukla – Barwinek na kilka tygodni. Samochody ciężarowe zasypany odcinek drogi objeżdżały korytem rzeki Jasiołki. Do kolejnych osunięć dochodziło również w latach 1964, 1970, 1972 i 1973. Zakończenie wydobycia piaskowca w końcu lat 70. oraz stopniowe wypełnianie wyrobiska materiałem płonnym spowodowało, że obecnie zbocze się ustabilizowało i nie występują już większe ruchy masowe.

            Rzeźba  osuwisk jest bardzo interesująca. W niszy osuwiska południowego odsłaniają się grube ławice piaskowców cergowskich, z przewieszkami i wnękami, liczne są szczeliny porzeczne i podłużne długości i szerokości do kilku metrów oraz większe doły osuwiskowe. W dolnej części niszy znajduje się rumowisko wielkich głazów. Osuwisko północne tworzą wysokie  na ok. 15 m ściany skalne.

              W obrębie osuwiska południowego największe są Jaskinia Kacza (L-18) i Jaskinia św. Jana (L-16), położone na wysokości 410-420 m. Mają okazałe, z daleka widoczne otwory. Łączna długość korytarzy każdej z nich wynosi ok. 50 m.

             Najdłuższe jaskinie znajdują się w osuwisku północnym, u podnóży ścian skalnych. W obrębie niżej położonej ściany są wejścia do Gangusiej Jamy (L-2, łączna długość korytarzy 190 m, głębokość 11 m) oraz Lipowickiej Szczeliny (L-1, odpowiednio 105 m i10 m). Obie jaskinie posiadają wiele otworów wejściowych: Gangusia Jama oż 12, a Lipowicka Szczelina 8, w tym dwa wyjątkowo imponujące, o kilkumetrowej wysokości.

              Większość jaskiń na Kilianowskiej, poza największymi i najbardziej rzucającymi się w oczy, została odkryta na przełomie 1992/93 r. przez członków Speleoklubu z Dębicy.

Jaskinie Beskidu Niskiego o długości większej niż 30 m.

Źródła:
– artykuł Tomasza Mleczki www.ssb.strefa.pl