Jaskinie na Cergowej

                  Góra Cergowa jest sporym skupiskiem jaskiń. Istnieje tu około dziesięciu jaskiń szczelinowych. Największy udział w ich rozwoju mają procesy osuwiskowe. Jaskinie występują na stokach południowych, w miejscach, gdzie stoki są nachylone stromiej od warstwy skały, co umożliwia przesuwanie się w  dół całych pakietów skalnych. Powstają wtedy pęknięcia i szczeliny, a na powierzchni , w miejscu oderwania, rowy osuwiskowe, przeważnie biegnące w poprzek linii spadku stoku.

                         Skały tworzące górę są w ciągłym, choć powolnym ruchu. Powoduje to zmiany rozmiarów starych i powstawanie nowych jaskiń. Starzy mieszkańcy Nowej Wsi twierdzą na przykład, że jaskinie w Borsuczych Dziurach znacznie się zmniejszyły w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat. Bardzo dobrze zmiany te ilustruje plan J. Gdzie Samolot Spadł wykonany w różnych okresach czasu

                           Jaskinie koncentrują się na południowym stoku zachodniego ramienia Cergowej. Występuje tu wiele szczelin, które miejscowa ludność nazywa Borsuczymi Dziurami. Tylko nieliczne są dostępne dla człowieka. Jaskinie można też odnaleźć na południowych stokach  wierzchołka wschodniego. W niektórych zimują salamandry oraz nietoperze: nocki duże, podkowce małe i duże gacki brunatne.

Dla tych, którzy lubią włazić w różne dziury, wyliczamy najbardziej znane jaskinie Cergowej.

• „Gdzie Spadł Samolot”. Położona jest na północny wschód od połączenia szlaku czerwonego z szeroką przecinką biegnącą ze wschodniego wierzchołka góry na południowy zachód, na wysokości ok. 600 m. Długość ok. 15 m. Nazwa nawiązuje do niemieckiego samolotu transportowego, który uległ katastrofie w czasie ostatniej wojny. Przerzedzenia lasu na wprost otworu jaskini mają być śladem tragedii.
• „Na Wierzchowinie”. Dwie jaskinie w południowym obrzeżu rowu osuwiskowego, pod zachodnim grzbietem Cergowej, na wysokości ok. 480 m. Wejścia do jaskiń od północnego zachodu, długość większej sięga 22 m, wysokość 5 m, wewnątrz niewielkie nacieki wapienne.
• „Pod Bukiem koło Szkółki”. Typowa jaskinia szczelinowa, położona ok. 150 m na południowy wschód od jaskiń „Na Wierzchowinie”, na wysokości ok. 470 m. Wejście pod stosunkowo młodym bukiem, od strony północnej, łączna długość szczelin ok. 47 m, głębokość ok. 6 m. Jaskinię upodobały sobie salamandry, które spędzają tu zimę.
• „Pod Bukiem koło Borsuczych Dziur”. Największa z cergowskich jaskiń. Ma dwie spore komory i kilka długich, lecz niedostępnych korytarzy (łączna długość korytarzy 34 m, głębokość 7 m). otwór wejściowy po południowej stronie potężnego, suchego buka w gęstym młodniku bukowym, na wysokości ok. 460 m.

                  Jaskinie Cergowej należą do najwcześniej opisywanych w Polsce. Wzmiankował je Gabriel Rączyński w dziele Auctuarrium historiae naturalis Regni Poloniae z 1736 roku. Wiążą się z nimi liczne podania: o podziemnych korytarzach prowadzących aż do zamku w Odrzykoniu pod Krosnem, o psie leśniczego, który wszedł do Borsuczych Dziur, a po drugiej stronie góry, nad Zawadką Rymanowską, zupełnie pozbawiony sierśici. Istnieje też legenda o mieście,  które zapadło się pod ziemię. Pozostały po nim jedynie wielkie drewniane drzwi, które znajdowały się ponoć dawniej w kościele w Jasionce.