11 listopada?

Narodowe Święto Niepodległości

Odzyskiwanie przez Polskę niepodległości było procesem stopniowym trwającym (w etapie końcowym) kilka lat, a wybór 11 listopada jest dość arbitralny. Uzasadnieniem może być zbiegnięcie się wydarzeń w Polsce z końcem I wojny światowej na świecie (tego samego dnia miała miejsce kapitulacja Niemiec na froncie zachodnim).

Kalendarium decydujących wydarzeń przedstawia się następująco:

• 5 listopada 1916 – wydanie aktu gwarantującego powstanie Królestwa Polskiego, w bliżej nieokreślonych jeszcze granicach.

5 listopada 1916 roku władze niemieckie i austriackie wydały tzw. Akt 5 listopada gwarantujący Polakom powstanie samodzielnego Królestwa Polskiego. Nie zostały sprecyzowane granice przyszłej monarchii. Akt zawierał natomiast sformułowania dotyczące stworzenia armii polskiej. Wydanie aktu wiąże się z faktem, że przedłużająca się I wojna światowa zmusiła państwa centralne do poszukiwania rekruta w okupowanym Królestwie Polskim.

Choć sam akt 5 listopada nie dawał Polakom pewnej i konkretnej wizji przyszłej niepodległej Polski, to wywołał on na świecie tak szeroki oddźwięk, że jego ogłoszenie wydaje się być kluczowym czynnikiem w polskich staraniach o odzyskanie niepodległości.

• 14 stycznia 1917– rozpoczęcie działalności przez Tymczasową Radę Stanu.

Pierwszy organ władzy polskiej ustanowiony na ziemiach Królestwa Polskiego przez wojskowych generał-gubernatorów Niemiec i Austrii podczas I wojny światowej. Rada składała się z 25 członków mianowanych przez władze okupacyjne, w tym 15 z terenu okupacji niemieckiej i 10 z austriackiej. Przewodniczącym został mianowany ziemianin Wacław Niemojowski, noszący tytuł marszałka wielkiego koronnego, a jego zastępcą Józef Mikułowski-Pomorski. W jej skład weszli przedstawiciele aktywistów, wśród nich 7 ziemian, 3 przemysłowców, 2 księży, 2 chłopów, 11 pracowników umysłowych. Sprawy wojskowe powierzono J. Piłsudskiemu. Po tzw. kryzysie przysięgowym w Legionach Polskich, 25 sierpnia 1917 cała Tymczasowa Rada Stanu  podała się do dymisji.

Osiągnięcia Tymczasowej Rady Stanu

• 1 wrzesień 1917 – przejęcie sądownictwa z rąk niemieckich,
• 1 październik 1917 – przejęcie szkolnictwa z rąk niemieckich,
• wykształcenie 2 tysięcy wyższych urzędników państwowych
• organizacja służby zdrowia,
• wprowadzenie j. polskiego w pracach samorządu lokalnego,

• 12 września 1917 – przejęcie obowiązków głowy państwa przez Radę Regencyjną.

Rada Regencyjna Królestwa Polskiego – zaakceptowana 12 września 1917 roku przez okupujące Królestwo Polskie, Cesarstwo Niemieckie i Austro-Węgry kolegialny organ mający oficjalnie sprawować władzę zwierzchnią nad zależnym od obu państw centralnych Królestwem Polskim (aktu 5 listopada). Powstała na podstawie patentu w sprawie władzy Państwowej w Królestwie Polskim opublikowanego 15 września 1917.

W jej skład wchodzili: prezydent Warszawy książę Zdzisław Lubomirski, prymas Królestwa Polskiego, arcybiskup warszawski Aleksander Kakowski i ziemianin Józef Ostrowski.

• 7 października 1918 – ogłoszenie niepodległości Polski przez Radę Regencyjną^[2].

Rada Regencyjna 7 października 1918 roku ogłosiła niepodległość Polski^], a 12 października przejęła od okupantów władzę zwierzchnią nad wojskiem. W następstwie tych samodzielnych posunięć Rady Regencyjnej – 21 października niemiecki generał-gubernator warszawski Hans von Beseler złożył urząd Naczelnego Dowódcy Wojska Polskiego

• 25 października 1918 – powołanie rządu Józefa  Świeżyńskiego.

25 października powołano rząd Józefa Świeżyńskiego, który jako pierwszy nie starał się o akceptację władz okupacyjnych niemieckich i austro-węgierskich. 28 października Regenci powołali gen. Tadeusza Rozwadowskiego, wcześniej nieoficjalnego doradcę Rady Regencyjnej, na stanowisko Szefa Sztabu Generalnego Wojska Polskiego. Generał niezwłocznie przystąpił do organizacji Sztabu Generalnego i Ministerstwa Spraw Wojskowych. 4 listopada Rozwadowski wydał natomiast rozkaz o tworzeniu dywizji jazdy co dało początek polskiej kawalerii.

• z 6 na 7 listopada 1918– powstanie w Lublinie Tymczasowego Rządu Ludowego Republiki Polskiej z Ignacym Daszyńskim na czele.

Rozpad Austro-Węgier i przewidywana klęska Cesarstwa Niemieckiego w 1918 r. przyspieszyła działania różnych ośrodków politycznych na rzecz objęcia władzy na terytorium Polski. Podczas obrad konspiracyjnego XIV Zjazdu Polskiej Partii Socjalistycznej we wrześniu 1918 r. uchwalono, iż należy dążyć do usunięcia okupacji i „stworzenia zjednoczonej i niepodległej republiki ludowej, w której klasa robotnicza przystąpi do realizacji socjalistycznego programu społecznego„. Tymczasem stworzona przez okupantów Rada Regencyjna 7 października 1918 roku ogłosiła niepodległość Polski. W tym samym czasie zaczęły tworzyć się zalążki państwowości. 19 października powstała Rada Narodowa Księstwa Cieszyńskiego, zaś 28 października w Krakowie Polska Komisja Likwidacyjna z udziałem Wincentego Witosa oraz Ignacego Daszyńskiego, którzy pokrzyżowali Radzie Regencyjnej próbę podporządkowania Galicji.

Środowiska lewicy niepodległościowej przystąpiły do działania. W nocy z 1 na 2 listopada w mieszkaniu Artura Śliwińskiego ze Stronnictwa Niezawisłości Narodowej na zebraniu działaczy niepodległościowych podjęto decyzję o stworzeniu rządu ogólnokrajowego przeciw środowiskom konserwatywnym Rady Regencyjnej. Zdecydowano się na Lublin z uwagi na liczne oddziały POW w mieście. 6 września członkowie rządu (poza Moraczewskim) przybyli do Lublina

Rząd grupował przede wszystkim przedstawicieli lewicy – PPS, PPSD oraz PSL „Wyzwolenie”. Dlatego program rządu można określić jako lewicowy, ale niekomunistyczny – przemiany miały nastąpić nie w drodze rewolucji, ale reform parlamentarnych.

W swoim manifeście rząd ten pretendował do miana ogólnopolskiego, nie dzielnicowego, ogłaszając:

„Państwo polskie, obejmujące sobą wszystkie ziemie, zamieszkałe przez lud polski, z własnym wybrzeżem morskim, stanowić ma po wszystkie czasy Polską Republikę Ludową„

W swoim programie politycznym wymieniał na pierwszym miejscu natychmiastowe rozwiązanie Rady Regencyjnej,

Po powrocie Józefa Piłsudskiego z Magdeburga dzień 11 listopada był dniem wielkiej „gwiaździstej” manifestacji i strajku powszechnego PPS w Warszawie na rzecz poparcia rządu Daszyńskiego. Wówczas to delegacja PPS z Tadeuszem Szturm de Sztremem, Zygmuntem Zarembą, chciała wręczyć Józefowi Piłsudskiemu czerwony sztandar. Piłsudski odmówił stwierdzając, że „ma obowiązek działania w imieniu całego narodu„. W tym czasie Milicja Ludowa PPS dokonywała akcji rozbrajania żołnierzy niemieckich. Rada Regencyjna w obliczu tych wydarzeń przekazała Piłsudskiemu władzę nad wojskiem.

Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej, pomimo dość epizodycznego charakteru uznawany jest za niezwykle ważny rozdział polskiej państwowości. Józef Piłsudski w odczycie w 1924 r. stwierdził”

„„w wystąpieniach «rządu lubelskiego» jest nuta, której gdzie indziej nie ma. Nuta, która mówi o rządzie, a nie o współrządzić i dlatego jest to próba, która poszła najdalej i najsilniej w kierunku stania się rządem polskim. «Rząd lubelski» poszedł nawet tak daleko, że przedstawiał się jako rząd jedyny i żądał od wszystkich innych prób rządu, aby mu się poddały. To znaczy zrobił on pierwszą historyczną próbę zrobienia rządu jednolitego na całym obszarze Rzeczypospolitej, próbę która jednak historycznie nie dała rezultatu„.

• 10 listopada 1918– przyjazd Józefa Piłsudskiego do Warszawy.
• 11 listopada 1918 – przekazanie przez Radę Regencyjną władzy wojskowej (będącej częścią zwierzchniej władzy państwowej) Józefowi Piłsudskiemu. Piłsudski zostaje Naczelnym Dowódcą Wojsk Polskich. Tego dnia, po pertraktacjach Brygadiera z Centralną Radą Żołnierską wojska niemieckie zaczęły się wycofywać z Królestwa Polskiego. W nocy rozbrojono również niemiecki garnizon stacjonujący w Warszawie.

Rada Regencyjna 11 listopada 1918 roku przekazała naczelne dowództwo nad wojskiem polskim brygadierowi Józefowi Piłsudskiemu.

•  12 listopada 1918– Rada Regencyjna powierza Józefowi Piłsudskiemu misję stworzenia rządu narodowego.

• 14 listopada 1918 – rozwiązanie się Rady Regencyjnej i przekazanie zwierzchniej władzy państwowej w ręce Józefa Piłsudskiego. Piłsudski zostaje głową państwa (na razie bez formalnego określenia nazwy urzędu).

Na podstawie dekretu Rady Regencyjnej władzę zwierzchnią w Królestwie Polskim przejął Józef Piłsudski. W dniach od 14 do 22 listopada 1918 r. Józef Piłsudski był z formalno-prawnego punktu widzenia Regentem Królestwa Polskiego, mimo że nigdy takiego tytułu nie użył. Dopiero 22 listopada przyjął urząd Tymczasowego Naczelnika Państwa i zmienił nazwę państwa z Królestwa Polskiego na Rzeczpospolitą Polską, przesądzając tym samym o republikańskim charakterze odrodzonego państwa polskiego.

• 15 listopada 1918 – Nr 204 „Monitora Polskiego” otrzymuje podtytuł „Dziennik Urzędowy Republiki Polskiej”. Zmiana nazwy państwa polskiego z „Królestwa Polskiego” na „Republika Polska„.
• 17 listopada 1918 – Józef Piłsudski mianuje Jędrzeja Moraczewskiego prezydentem ministrów Tymczasowego Rządu Ludowego Republiki Polskiej.
• 19 listopada 1918 – wojska niemieckie zakończyły wycofywanie się z Królestwa Polskiego.
• 22 listopada 1918 – podpisanie dekretu o podstawach ustrojowych państwa polskiego. Józef Piłsudski obejmuje urząd Tymczasowego Naczelnika Państwa.

W okresie od 29 listopada 1918 do 20 lutego 1919 jako Tymczasowy Naczelnik Państwa a od zatwierdzenia go na urzędzie przez Sejm Ustawodawczy 20 lutego 1919 do 11 grudnia 1922 jako Naczelnik Państwa. Było to świadome nawiązanie do nazwy dyktatury Tadeusza Kościuszki w okresie powstania kościuszkowskiego.

Przed ustanowieniem urzędu Tymczasowego Naczelnika Państwa 22 listopada – Józef Piłsudski sprawował przez kilka dni funkcję głowy państwa, bez formalnego określenia nazwy zajmowanego przez siebie stanowiska. Stał się głową państwa i dzierżycielem zwierzchniej władzy państwowej na mocy dekretu Rady Regencyjnej o samorozwiązaniu z dnia 14 listopada. W dniach do 14 do 15 listopada Piłsudski był głową państwa nazywającego się formalnie Królestwem Polskim, a od 15 listopada – Republiką Polską. Jedyne określone z nazwy urzędy, jakie sprawował do 22 (lub 29 listopada), to Naczelny Dowódca Wojsk Polskich / Wódz Naczelny Armii Polskiej / Naczelny Wódz Polskich Sił Zbrojnych (od 11 listopada) i Minister Spraw Wojskowych (od 17 listopada).

Ustanowienie święta

Dzień 11 listopada ustanowiono Świętem Niepodległości dopiero ustawą z 23 kwietnia 1937 (Dz. U. z 1937 r. Nr 33, poz. 255), czyli prawie 20 lat po odzyskaniu niepodległości.

Do czasu wybuchu II wojny światowej święto obchodzono tylko dwa razy – w roku 1937 i 1938.

W latach 1939–1944 – podczas okupacji hitlerowskiej oficjalne lub jawne świętowanie, podobnie jak i każde inne przejawy polskości, było niemożliwe.

W roku 1945 władze komunistyczne świętem państwowym uczyniły dzień 22 lipca – datę podpisania Manifestu PKWN, jako Narodowe Święto Odrodzenia Polski.

W czasach komunizmu wielokrotnie organizowane w całym kraju przez opozycję manifestacje patriotyczne były tego dnia brutalnie tłumione przez oddziały ZOMO, a ich uczestnicy aresztowani przez Służbę Bezpieczeństwa.

Święto obchodzone 11 listopada zostało przywrócone przez Sejm PRL IX kadencji ustawą z 15 lutego 1989 (Dz.U. PRL 1989, nr 6, poz. 34), lecz pod nieco zmienioną nazwą: Narodowe Święto Niepodległości.

Źródło: wikipedia